آواهای سرزمین ایران
-
400,000 ریال
- هزینه پستی : 150,000 ریال
- موجودی: در انبار
آواهای سرزمین ایران
شماره سی دی: [139]
تاریخ انتشار: [21/10/1384]
سبکها و فنون آوازی در ایران
متن همراه: ساسان فاطمی
(۳ سیدی)
تقسيمبندى ما در اين مجموعه دو مقولهى اصلى را دربر مىگيرد:
۱) فنون آوازى
شامل چگونگى توليد، تقويت، رنگآميزى و شكلگيرى صدا و، شايد مهمتر از همه، نحوهى ايجاد يك «قالب صوتى» توسط دستگاه صوتى انسان (حنجره، حلق و حفرههاى دهان و بينى) بهعنوان يك ساز. در اينجا، منظور از «قالب صوتى» تأثير نهايىِ حاصل از بهكارگيرىِ يك يا چند شيوهى توليد، تقويت و تشكل صداست. مثلاً يك تحرير بلبلى قالب صوتى ويژهاى است كه از امتزاج چند شيوهى مختلفِ توليد و شكلگيرى صدا بهوجود مىآيد.
اين مقوله كاملاً قابل مقايسه با تكنيكها يا فنون سازى است. همانگونه كه در يك ساز زخمهاى، مثل سهتار، مجموع حركات ويژهى انگشتان دو دست همچون فن ايجاد قالب صوتىِ «تكريز - اشاره» تلقى مىشود يا اندازه و شكل ناخن و زاويه و محل ضربه بر روى سيم همچون فن ايجاد اين يا آن رنگ صوتى، در موسيقى آوازى نيز رنگآميزىهاى مختلف و ايجاد قالبهاى صوتى را بايد از مقولهى فنون اين نوع موسيقى دانست. در مجموعهى ما، اين فنون به دو دستهى مربوط به رنگوطنين و تزئينات تقسيم شدهاند. عنوان دستهى اخير شايد حق مطلب را ادا نكند، چرا كه بسيارى از مواردى كه در اين دسته آمدهاند به قالبهاى صوتىاى ارتباط دارند كه ذاتىِ خط ملوديكاند و نبايد، آنگونه كه در موسيقى غربى شاهد آنيم، همچون عناصر اضافهشده بر ملودى، و بنابراين همچون تزئين، به حساب آيند. با اين حال، بر آن شديم، تا به منظور اجتناب از پيچيدگى قضيه، همهى مواردِ كمابيش مربوط به دستهى مذكور را تحت اين عنوانِ بيشترْ رايج ذكر كنيم.
۲ ) سبك آوازى
اين مقوله به نقشهاى مختلفى كه دستگاه صوتى انسان در اجراى موسيقى ايفا مىكند ارتباط مىيابد. اين دستگاه مىتواند تنها در حكم يك ابزار سادهى گفتار ظاهر شود يا، برعكس، كاملاً نقش يك ساز (ملوديك) را ايفا كند و يا نيز طيف وسيعى از حالتهاى بينابينى در پيوستار گفتار - آواز را به خود بپذيرد. گذشته از آن، در يك بافت موسيقايى كه از منابع صوتى مختلف بهره مىبرد، دستگاه صوتى انسان مىتواند روابط متنوعى با منابع صوتى ديگر برقرار كند: مىتواند توسط يك يا چند ساز همراهى شود و، در صورت وجود چندين منبع آوازى، به شكل همخوانى، تناوبِ تكخوانى همخوانى، و نيز در بافتهاى همصدايى (هُموفنيك)، ناهمصدايى (هِتِرُفُنيك) و چندصدايى (پُلىفُنيك) و غيره ظاهر شود. در مجموعهى ما، سبكهاى آوازى به دو دستهى نقلى، گفتارى و نيمهگفتارى و آواز و همراهىهايش تقسيم شدهاند.
اين مقوله بسيار كمتر از مقولهى فنون آوازىْ ويژگى قومى فرهنگى دارد و انواع مختلفى كه در آن جاى مىگيرند، غير از آنچه كه به بافت چندصدايى مربوط مىشود (و بهخصوص در ايران نمونههاى آن را نمىتوان يافت)، تقريباً در همهى فرهنگهاى موسيقايىِ جهان بهنوعى وجود دارند.
غير از فنون و سبكهاى آوازى، مقولهى ديگرى نيز در مجموعهى ما وجود دارد كه تا حدودى مىتواند بينابينى تلقى شود. در اينجا، مسئلهى شيوهى توليد صدا و شكلدادن به آن (فنون) و مسئلهى نقش صدا در اجراى موسيقى (سبكها) با هم مطرح مىشود و بهسختى مىتوان آنها را از يكديگر تفكيك كرد. در ضمن، در اين مقوله، از فنون خاصى براى توليد صداهايى استفاده مىشود كه نه لزوماً با كلام همراهاند و كيفيت گفتارى دارند و نه لزوماً داراى زيروبمىِ مشخصىاند و از كيفيت آوازى (ملوديك) بهره مىبرند. مثلاً، فرياد، سوت و كِل با فنون ويژهاى ايجاد مىشوند و مىتوانند در بافت يك موسيقى، بدون آنكه نقش آوازى يا گفتارى داشته باشند، براى نقطهگذارى بهكار برده شوند. در پارهاى موارد نيز، اينگونه فنون آوازى قابليت آن را دارند كه به انحاء مختلف نقش يك ساز ريتميك را در قطعه ايفا كنند.
با توجه به اينكه مقولهى اخير مواردى را در بر دارد كه نقش صداى انسان در آنها خارج از پيوستار گفتار - آواز قرار مىگيرد و نيز مواردى را شامل مىشود كه بيشتر به «چشمانداز صوتى» مربوط مىشوند تا به موسيقى به مفهوم رايج كلمه، ما آن را پيش از دو مقولهى ديگر در اين مجموعه آوردهايم.